Λευκωσία, 17 Ιουλίου 2010
Η έκδοση «Washing Up Ladies » είναι ένα ισχυρό βήμα ενσυναίσθησης, αναστοχασμού και αντίδρασης στις δεδομένες σχέσεις και δομές δύναμης και εξουσίας μεταξύ των φύλων στη σύγχρονη κοινωνία. Παρά τις περί του αντιθέτου διακηρύξεις, οι δομές, (οικονομικές, κοινωνικές, εκπαιδευτικές-πολιτιστικές και πολιτικές) που καθορίζουν τις σχέσεις των φύλων, τα δικαιώματα και τις προσδοκίες της κοινωνίας από τον άνδρα και τη γυναίκα παραμένουν πατριαρχικές, με την έννοια ότι οι βιολογικές διαφορές ενδύονται με κοινωνικό νόημα που περιορίζει το ρόλο και τη θέση της γυναίκας σε σχέση με τον άντρα. Μια τέτοια εκλογίκευση των διαφορών εις βάρος της γυναίκας στηρίζεται στη διάδοση του στερεοτύπου ότι οι γυναίκες επειδή είναι από τη φύση τους διαφορετικές βιολογικά, είναι και προορισμένες να αναλαμβάνουν διαφορετικούς ρόλους, και κυρίως αυτούς της συζύγου και μητέρας και γιατί όχι, και του σεξιστικού αντικειμένου.
Επομένως θα πρέπει να αφήνουν άλλους εργασιακούς και ευρύτερα κοινωνικούς ρόλους στους άντρες και κατά συνέπεια να «υπόκεινται» στους όρους και τα κριτήρια αξιολόγησης της αξίας τους, όπως αυτά προτάθηκαν στην ιστορική εξέλιξη των κοινωνιών μέσα από την μια κυρίαρχη έμφυλη κουλτούρα με πρότυπα τα χαρακτηριστικά της αντρικής ταυτότητας. Αυτή η κυρίαρχη κουλτούρα θέλει τη γυναίκα να «κρίνεται» με κριτήρια κατά κύριο λόγο εμφανισιακά, σεξιστικά, συναισθηματικά, φιλανθρωπίας και κοινωνικής προσφοράς, σε τομείς δηλαδή που της παραχωρήθηκαν ως πλέον αρμόζοντες στον ρόλο που «πρέπει» να έχει σε μια κατά κανόνα πατριαρχικά δομημένη κοινωνία.
Με τη θέση ότι οι πατριαρχικές σχέσεις είναι δομικές εννοούμε ότι ενυπάρχουν στους θεσμούς και στις κοινωνικές πρακτικές στην κοινωνία και δεν μπορούν να εξηγηθούν απλουστευτικά με επίκεντρο τις προθέσεις συγκεκριμένων ατόμων. Είναι περισσότερο σχέσεις εξουσίας και δύναμης οι οποίες εκδηλώνονται αλλά και εγκαθιδρύονται στις επικρατούσες πρακτικές, για παράδειγμα προαγωγών, υποτροφιών, ωραρίου εργασίας καθώς και στη ρητορική των ΜΜΕ, των διαφόρων προγραμμάτων, σχεδίων, ανακοινώσεων, μανιφέστων και σε όλες τις αναπαραστάσεις κάθε μορφής τέχνης και επικοινωνίας.
Η αποδόμηση των αναπαραστάσεων αυτών αποκαλύπτει μορφές κοινωνικής οργάνωσης με συνέπειες σε όλους τους τομείς δραστηριότητας οι οποίες εγκαθιδρύονται ως φυσιολογικές διαδικασίες (naturalization process), γίνονται αποδεκτές και δεν ξενίζουν. Έτσι, για παράδειγμα θεωρείται φυσιολογικό η γυναίκα- μητέρα να εγκαταλείπει τα σχέδιά της για εργασία, μόρφωση και καριέρα, όπως δείχνουν οι επίσημες στατιστικές σε ολόκληρη την Ευρώπη και την Κύπρο, όπου το ποσοστό απασχόλησης γυναικών μειώνεται όταν αυτές έχουν παιδιά, ενώ το αντίθετο συμβαίνει με τους άνδρες. Ακόμη, στις ηλικίες 25-54 παρατηρείται το μεγαλύτερο ποσοστό ανεργίας των γυναικών, ενώ η φτώχεια είναι γένους θηλυκού και στεριώνεται στην πρακτική η γυναίκα- μητέρα να είναι εξαρτώμενη οικονομικά του άνδρα. Η μη συμφιλίωση της εργασίας και της δια βίου εκπαίδευσης με την οικογένεια, καθώς και οι δομές που αναγκάζουν τη μητέρα να εγκλωβίζεται σε ένα μόνο ρόλο μέσα στο σπίτι, περιορίζουν τη δυνατότητά της να συνεχίσει να μορφώνεται και να διεκδικεί, όπως δείχνουν οι στατιστικές που θέλουν τη γυναίκα μετά τα 40 να συμμετέχει σε προγράμματα εκπαίδευσης και μόρφωσης σε ποσοστό τρεις φορές μικρότερο από αυτό του άνδρα.
Την ίδια ώρα το πολυπροβαλλόμενο πρότυπο του άντρα- αφέντη, που πρέπει να έχει τον πρώτο και κυρίαρχο ρόλο στο δημόσιο πολιτικό και κοινωνικό βίο, συμβάλλει στην αύξηση των κρουσμάτων κάθε μορφής βίας σε μια ανεκτική κοινωνία, την ευρωπαϊκή, αλλά και ιδιαίτερα την κυπριακή που έχει και ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά καταδίκης για βία κατά των γυναικών, παρόλο που την τελευταία δεκαετία τα κρούσματα έχουν υπερδιπλασιαστεί. Το θέμα επομένως της ισότητας δεν είναι μόνο θέμα της κοινωνίας αλλά και της πολιτείας που προχωρεί σε νομοθετικές μεν ρυθμίσεις, κάθε φορά που η Ευρωπαϊκή Ένωση την αναγκάζει, αλλά που παραμένει απαθής σε θέματα όχι απλώς ισονομίας αλλά πραγματικής ισοτιμίας, όπως εξάλλου δείχνει και η μη αναγνώριση των εκ μητρογονίας προσφύγων σε μια ευρωπαϊκή χώρα του 21ου αι.
Το θέμα της καταπίεσης του ίδιου του άντρα που πρέπει να συμπεριφέρεται με βάση τα στερεότυπα ενός προτύπου επιθετικού, βίαιου, και με συμπλέγματα ανωτερότητας απέναντι στη γυναίκα είναι επίσης καίριο φυλετικό θέμα, μια και ο ίδιος ο θύτης αυτοεγκλωβίζεται με τις στερεότυπες αντιλήψεις σε ένα δοσμένο ρόλο, πολλές φορές το ίδιο καταπιεστικό. Όμως, η διάσταση αυτή δεν πρέπει να αποκρύπτει τις κυριαρχικές εις βάρος της γυναίκας συμπεριφορές σε μια κοινωνία της οποίας όχι μόνο οι αντιλήψεις αλλά και οι δομές περιθωριοποιούν τη γυναίκα στα κέντρα λήψης απόφασης, στα ΜΜΕ, στα ακαδημαϊκά ιδρύματα, στα κέντρα έρευνας, στα πολιτικά βήματα αλλά και στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή, όπου είναι καλή μόνο όταν δουλεύει για όλους τους άλλους, και από όπου βρίσκεται στη φυλακή για οικογενειακά χρέη μετά τη διάλυση του γάμου της.
Μέσα από ποικίλες θεωρίες για τη σχέση των φύλων, εναλλαγές ορολογίας για την αποδόμηση των στερεοτύπων της γλώσσας και των διαφορετικών σημασιών στους όρους και στη γλώσσα που χρησιμοποιούμε, όπως για παράδειγμα στις διαφορές των μηνυμάτων στους όρους γυναίκα- άντρας, θηλυκό και αρσενικό και των σχέσεων που υποδηλώνουν, καταλήγουμε στον εαυτό ως μια κοινωνική κατασκευή που συνεχώς διαμορφώνεται και αναδιαμορφώνεται με κυρίαρχο όργανο τη γλώσσα. Από το Freud στο Lacan, από τον Derrida και τη Cixous στη Julia Kristeva, για να μείνουμε μόνο σε λίγους, αναζητούνται και ερμηνεύονται οι όροι της κατασκευής της κοινωνικής ταυτότητας και των ρόλων, που διαιωνίζουν την αρνητική διάκριση των φύλων.
Οι Washing – Up ladies συνοδοιπορούν στις αναζητήσεις αυτές και αγωνίζονται μέσα από την Τέχνη στο ξέπλυμα των ιδεών που θέλουν τις σχέσεις εξάρτησης και εξουσίας να διαιωνίζονται εις βάρος της γυναίκας. Διακηρύσσουν μέσα από τις αναπαραστάσεις της τέχνης «Sorry to burst your bubble but gender issues still unresolved (2010)» στοχεύοντας στην υπέρβαση των αρνητικών στερεοτύπων εις βάρος της γυναίκας αλλά και στη διάρρηξη των δομών που τα αναπαράγουν, μέσα από το συμβολισμό με το σπάσιμο των ροζ μπαλονιών με τα ψηλά τακούνια των κοριτσιών που τα πατούν. Μεταφέρουν μηνύματα που αποδομούν το καθιερωμένο προφίλ της νηφάλιας γυναίκας που καρτερεί να της δώσουν ισότητα: αυτοσαρκάζονται, προβάλλουν το αρνητικό πρότυπο και αντιστέκονται με πράξη καταστροφής του. Η τέχνη τους δεν είναι διαμαρτυρία αλλά Δράση με πολλαπλούς συμβολισμούς.
Η Έδρα ΟΥΝΕΣΚΟ για την Ισότητα και Ενδυνάμωση των Φύλων του Πανεπιστημίου Κύπρου συμβάλλει με την έκδοση αυτή στην προβολή των ιδεών και της δράσης της ομάδας Τέχνης Washing-Up Ladies της Κύπρου εκπληρώνοντας έτσι βασικούς στόχους των δραστηριοτήτων της.
Μαίρη Κουτσελίνη
Καθηγήτρια
Τμήμα Επιστημών της Αγωγής
Διευθύντρια της Έδρας ΟΥΝΕΣΚΟ του Πανεπιστημίου Κύπρου
Για την Ισότητα και την Ενδυνάμωση των Φύλων
The volume on “Washing up ladies” is a bold step of empathy, self-reflection and reaction to given relations and frames of power and authority between the genders in modern-era society. Despite declarations to the opposite, the frames (economic, social, educational, cultural and political) that determine relations between the genders, the rights and society’s expectations from man and woman remain patriarchic, in the sense that biological differences are outfitted with social meaning that restricts the role and place of woman compared to that of man.
Such a rationalization of differences against women rests on the propagation of the stereotype that women being biologically different by nature, are also destined to assume different roles, and specifically those of the wife and mother and, why not, that of the sex object.
They must therefore leave the other professional, vocational and greater social roles to men and, consequently, to “subscribe” to the terms and criteria for the evaluation of their value, as these were proposed in the historic evolution of societies through the one dominant gender-defined culture whose models bear the characteristics of male identity. This dominant culture wants women to be “judged” with criteria that are mostly based on appearances, are sexist, emotional, relate to charity and social work, to those sectors, that is, that were accorded to them, as the most fitting for the role that they “must” play in an, as a norm, paternalistically structured society.
In holding that patriarchal relations are structural ones, we mean that they are inherent in institutions and social practices in society and cannot be explained by being simplified with reference to the intentions of particular individuals. They are more relations of authority and power which are manifested by, but also established in, the prevailing practices, for example with respect to promotions, scholarships, working hours, as well as the rhetoric of the Mass Media, the different programs, plans, notices and manifestos and in all representations of every form of art and communication.
The deconstruction of such representations brings to light forms of social organization whose effects are evident in all sectors of human activity and which are established as naturalization processes, become acceptable and no longer sound strange. Thus, for example, it is considered natural for a woman-mother to abandon any plans she may have made regarding a job, education or careers, as it is evident from official statistics across Europe and Cyprus
At the same time the much-publicized standard of man-master, who must have the first and overbearing role in public political and social life, contributes to the increase of incidents of all kinds of violence in a tolerant society, the European one, but also specifically in Cypriot society which has one of the lowest percentages of convictions for violence against women, despite the fact that such cases have more than doubled in the last decade. Hence, the issue of equality is not only an issue for society, but also for the state which may proceed with regulation, every time it is so compelled by the European Union, but which remains impassive to issues, not just regarding isonomy, but also regarding actual equality, as is demonstrated by the non-recognition of matrilinear refugees in a European country in the 21st century.
The issue of the oppression of man himself, who must behave based on the stereotypes of a violent, aggressive standard, exhibiting superiority complexes against women, is also an opportune gender issue, since the victimizer finds himself enclosed in stereotype perceptions for a given role which, on many occasions, are as oppressive. However, this dimension must not suppress the dominating, against women, behaviors in a society whose frameworks, as well as its perceptions, marginalize women in the decision making centers, the Media, the academic institutions, the research centers, the political rostrums, but also the private and family life, where she is deemed good only when working for everybody else, and from where she finds herself in prison, for family debts, after the dissolution of her marriage.
Through various theories on gender relations, changes of terminology for the deconstruction of linguistic stereotypes and the different meanings of the terms and the language we use, such as, for example, the differences in the content of the terms woman-man, female and male and the relations they imply, we end up in the self as a social structure which is continuously shaped and reconfigured, with language serving as the dominant tool. From Freud to Lacan, from Derrida and Cixous to Julia Kristeva, to cite but a few, the terms of the construction of the social identity and roles, that perpetuate the negative discrimination between the sexes, are constantly being sought and interpreted.
Washing-Up Ladies travel together on these quests and fight through Art to wash away the ideas that want the relations of dependence and power against women to drag on. They make a statement with their artistic representations in “Sorry to burst your bubble but gender issues still unresolved” (2010), aiming to transcend negative stereotypes against women and to break the structures that reproduce them, through the symbolism of the bursting of pink balloons-bubbles by the girl’s high heels stepping on them. They convey messages deconstructing the established profile of the composed woman that longs for equality: they practice self-sarcasm, promote the negative standards and impugn with the act of its destruction. Their art is not a protestation but a Happening with multiple symbolisms.
The UNESCO chair in Gender Equality and Women’s Empowerment at the University of Cyprus contributes with this publication to the promotion of the ideas and actions by the Washing-Up Ladies art group of Cyprus
Professor
Department of Educational Sciences
Director, UNESCO Chair in Gender Equality and Women’s Empowerment, University of Cyprus
